Real Secret

 

Wie het atelier van Sharon van den Berg verlaat, zal het kleinood vlak naast de deur niet ontgaan: een objectachtig werkje dat ze Real Secret heeft genoemd. Het is denk ik de meest strategische voorstelling van haar gedachtewereld, waarmee ze je zowel verrast als confronteert en tegelijk ontregelt. Omdat je het werkje pas ziet bij het verlaten van de ruimte, is het alsof ze je bij het uitwuiven nog even plaagt: ‘Wat je zag is niet wat het is...’

​

Face to face

De werkruimte heeft iets van een rariteitenkabinet, met hoeken en gaten waarin visueel uiteenlopend werk in diverse rangschikkingen aan witte wanden prijkt. Hoewel het een helderlicht atelier is, voelt het als een labyrint waarin je makkelijk kans loopt te verdwalen. Vandaar misschien de kleine aarzeling om naar binnen te gaan. Eenmaal de stap gewaagd dwingt het werk je te reageren. Maar hoe?

​

Lang niet iedere kunstenaar voelt zich op z’n gemak wanneer hij face to face staat met zijn publiek. Van den Berg kan er, zegt ze, tegenwoordig beter mee omgaan. Ze staat vergeleken met vroeger sterker, zit beter in haar werk en vindt het leuk om te horen hoe een ander ernaar kijkt. Het gaat tenslotte om het overspringen van de vonk. Haar ‘zeg maar wat je van mij verwacht..., moet ik weggaan?’ is daarom ook een onverwachte vraag. En al zou ik best graag in mijn eentje haar werk willen bekijken - zo loop ik ook het liefst door een museum – schud ik van: néé zeg, stel je voor! Dus de kunstenaar blijft en zet thee. We houden het face to face en bekijken het werk terwijl we praten. Veel van haar zinnen beginnen met‘Ja’ waarop direct een ‘Nee’ volgt.

​

Badgasten

Haar werk heeft verscheidene uitingsvormen, zowel in onderwerp als techniek. Op haar blog staat alles onder verschillende noemers ingedeeld. Met Badgasten refereert ze aan haar jeugd in Den Haag waar haar ouders vrijwel dagelijks overspoeld werden met bezoek, zoals zomertoeristen brutaalweg badplaatsen in bezit nemen. Ze was al jaren van plan die polaroids te gebruiken. Talrijke kiekjes van illustere gasten, destijds door haar vader op polaroid vastgelegd, ingeplakt en zo bewaard gebleven, werden door haar zorgvuldig bestudeerd en nagetekend en daarna in groepjes aan de wand gehangen. Het zijn kleine potloodtekeningen van mensen in een interieur. Visites van diverse pluimage, mannen, vrouwen, hier en daar een kind, ieder zijn eigen pose, in een huiskamersetting.

​

We weten, met alle hedendaagse hightech behept, inmiddels niet beter, maar het aantrekkelijke en nieuwe aan polaroid was destijds dat het moment waarin men zich bevond per direct kon worden bekeken. Iets wat tijdens die visites volgens de kunstenaar ook uitgebreid gebeurde. Dit verschijnsel van het ter plekke terugblikken, terwijl je nog volop deel uitmaakt van het moment, is iets wat Van den Berg bijzonder intrigeert. Het heeft wellicht met haar manier van kijken te maken, met die blik als van een camera registrerend wat ondertussen ontstaat. Maar waarom tekent ze zo geduldig en nauwgezet na wat gewoon op die kiekjes te zien is, wat zette haar hiertoe aan? Is dit bewust een herbeleven van dat wat zich toen in het onderbewuste (ze was nog maar een kind)rond haar voltrok, in die vervlogen tijd? Spreekt ze hiermee iets uit wat eerder door haar nog niet gezegd, nog niet gekend kon worden?

​

Literal Memories

Je kunt van alles beweren over kunst. Met woorden sturing geven aan wat je ziet. Daar praten we over. Zij is een woordenmens die plaatjes maakt, vanuit die insteek ontstaan Literal Memories. Kleine waterverftekeningen met een luttel woord daarboven. Al in haar academietijd verkoos ze dit thema. Het werk doet denken aan vroegere emblemata, de zogeheten ‘praatjes met plaatjes’ met hun metaforische voorstellingen en moraliserende bijschriften. Maar wat hier getekend is valt dat te rijmen met de tekst? Van een wijze les is geen sprake, van een letterlijke herinnering wel? Hoe letterlijk is die herinnering echt en wat blijft je meer bij: een woord, een beeld, een kleur, een stemming? Die tweeledigheid van woord en beeld is complex. Interessant is ook wat tussen de regels te lezen staat. Dat ondermeer boeit Van den Berg. Ze wil Literal Memories als ook Badgasten ooit in boekvorm uitgeven. Opnieuw de vraag: waarom? Ik gis als ik zelf het antwoord bedenk: misschien heeft het met ‘compleet willen zijn’ te maken, de complexiteit bundelen tot een geheel. Moeilijk, want haar werk bestaat uit meer dan het beeld, er is steeds dat hoofd dat overal in meedenkt. Hoe bundel je gedachten die zich niet laten vangen?

​

Lyrics

Ze kijkt alsof ze naar iets luistert en ze kauwt op woorden, proeft ze. In bijna al haar werk spelen woorden een rol. Vaak bestaat een werk slechts uit de titel, woorden die als beeld fungeren. Soms ook zijn er woorden weg geschilderd maar nog wel vaag te zien. Woorden mogen dan sturen, ze blijken volgens haar ook best zonder waarde, want mettertijd verliezen ze aan kracht. Mijn oog valt op een in schuinschrift genoteerde overpeinzing. Ze kwam die ooit ergens tegen, zag er de humor van in en nam deze over. Het beschrijft het woord ‘permanent’ en geeft daarmee een treffende illustratie van tijdelijkheid:

​

‘Hoewel de naam aanduidt, dat de golf voor altijd blijft,

is het een feit, dat de golving na enige tijd toch verdwenen is.’

​

Het tekstje maakt deel uit van werken waar zij de benaming Lyrics aan verbindt. Vlotte krabbels en meer uitgewerkte tekeningetjes, zo te zien lukraak aan een wand bevestigd, met af en toe een roepnaam ertussen of zomaar een woordenflard. En hier en daar een reeds bestaande tekst, die ze zich simpelweg toe-eigende door hem over te schrijven. Ze heeft er in haar atelier een tussenkamertje aan gewijd dat er als een laboratorium uitziet. Ook heeft het hier iets weg van een keuken, de plek waar ongebruikelijke ingrediënten gecombineerd worden, wat resulteert in het soort gerechten waarvan je denkt: mmm... lekker, maar wat is het?!

​

Honesty of Niks

Ik zeg dat ik haar werk niet snap en toch snap ik het. We kijken naar een ander stukje papier tussen de talrijke schetsjes aan de wand geplakt. Daarop de zwierig geschreven zin ‘wat je ver haalt is lekker’. Ik lees: ‘verhaalt’. Ze zegt geamuseerd dat het daar over gaat, over de kunst van het verhalen. Jarenlang had zij haar verhaal niet klaar; het was haar vreemd vanuit een eigen kunstbeschouwelijkheid met schilderen bezig te zijn. Ze kwam het tegen bij collega’s maar dacht: werkt het dan zo? Niet echt bij haar. Ze voelde zich erdoor tekortschieten. Wie niet kan vertellen wat hij doet, kan wat vaag overkomen, al weet hij nog zo goed waarmee hij bezig is. Ze is wel degelijk een woordenmens, maar ze gebruikt de taal niet om te verklaren. Met haar woorden laat ze zien wat niet zegbaar is. Wat haar drijft kan niet zomaar worden uitgesproken. Bovendien wenst ze eerlijkheid: ‘Honesty of Niks’.

​

Picture Paintings

Haar Picture Paintings laten uitzichten zien, kleine, zacht van tint gekleurde olieverfschilderijen. Het zijn voorstellingen van exotische landschappen en zuidelijke steden met autowegen, straten, gebouwen en hier en daar het interieur van een cafébar. Tijdens vakanties soms duidelijk van achter de autoruit gekiekt. Door de lens van de camera kijkend nam de kunstenaar haar omgeving waar. Terug van de reis, met die beelden scherp op het netvlies, ondersteunen de foto’s wat Van den Berg kennelijk wilde behouden en maakt ze er weidse panorama’s van, op miniformaat. De plaatjes bieden een verstilde sightseeing, met nergens een mens. Dit werk, net als de polaroidfoto’s ook uit de tweede hand ontstaan (al schoot ze deze foto’s zelf) is misschien juist hierom van een niet onplezierige nuchterheid: alsof het zinderende van het zonnige zuiden eenmaal thuis in het atelier bekoeld is geraakt.

​

Paintings

Hoewel zij steeds vanuit de waarneming werkt laat ze zich ook graag verrassen door wat al doende op het doek ontstaat. Het meest gebeurt dat in haar Paintings omdat zij zich bij die werken iets meer vrijheid gunt en juist niet naar een afbeelding werkt. Soms sneuvelt de schildering gaandeweg. Zo stonden er eens konijntjes op een doek maar die oogden te frivool. Ze noemt dit schilderen een even leuk als frustrerend gevecht met zichzelf. Het gaat haar om een sfeer ‘zoals je dingen beleeft, niet te vatten in woorden’, iets wat je pas ervaart door het geschilderd voor je te zien. Elk doek heeft volgens haar een eigen wil, een lastige, eigen grilligheid waar zelfs zij als maker mee heeft te dealen. Vooral deze schilderijen deden me aarzelend haar atelier binnengaan en juist deze doeken vragen om een reactie. Maar welke?

​

Uit een geladen donkerte doemen beelden op, zacht van tint. Het zwart omlijst een interieur, een bed, een weg, een architectonische lijn; het geeft er richting en zwaarte aan. Ook voelbaar is de onpeilbaarheid waarin je wegvalt, zonder reden. Misschien is het allemaal minder zwaarwichtig, veel luchtiger dan ik het ervaar en word je zowel door maker als doek op het verkeerde been gezet. Voor mij als kijker wordt het er niet eenvoudiger op. Dit werk doet denken aan theater, de gespannen verwachting in de zaal als de lichten doven en het stuk begint. Ik herinner me een beeldende zin op haar blog: Meanwhile at the unseen stage. Makkelijk zat? Nee! Want wat zie ik als het niet te zien is, wat moet ik hier ontdekken? Wordt zo’n schilderij een spiegel voor wie kijkt of wil het graag een raadsel zijn?

​

Real Secret

Mijn eerste indruk van haar bezigheden dateert van 2007. Samen met kunstenaar Stef Kreymborg bezocht ik haar in een voormalig atelier. Ik herinner me haar ernst, de licht verwonderde, open blik die ze afwachtend op ons liet rusten. Ook de desolate uitstraling van de locatie waarin haar werk tot stand kwam staat me bij, alsof hier vanuit het niets gecreëerd werd. Ze had nog maar pas de ruimte betrokken, kanaliseerde na de academietijd eerst haar privé bestaan en was net serieus als schilder werkzaam. Het stelde nog niet zoveel voor, vond ze. Ze sprak zonder opsmuk, maakte wat ze deed niet groter, eerder klein. Toen al sprak ze over vluchtige schetsen die je maar zelden in haar schilderijen terugvond; beelden die weer verdwijnen maar allemaal nodig blijken om het schilderij een bestaan te geven.

​

Piekerend over wat haar bezighoudt en waaruit haar beeldtaal bestaat verlaat ik het atelier en loop weer langs het kleinood. Is dit het wat zij laat zien: iets wat moeizaam opdoemt of langzaam teloor dreigt te gaan; datgene wat niet boven water komt, wat al lang is ten ondergegaan maar waarvan een vage notie bleef? Ze laat mij tasten. Moet ik begrijpen wat een kunstenaar maakt? Het is de vraag. Zeker als zijzelf het proces als zoekend ondergaat en niet al van te voren

weet wat er kan ontstaan. Ook Karel Appel suggereerde met zijn ‘ik rotzooi maar wat aan’ niet te weten wat hij deed, maar was dat zo?

​

Real of niet

My real name is Joan. Deze op haar blog geplaatste zin heeft de allure van een bekentenis en stelt haar identiteit ter discussie: wie is zij echt? Maar dan ook de vraag: wie ben jij, wie zijn wij? Al lijkt dit misschien wel het geval, het werk van Sharon van den Berg is geen spel, geen toneel, niet zomaar een foefje. Veeleer een ontmaskering van wat werkelijk ‘real’ is. En dat alleen is een ontdekking. Maar direct spreken de beelden tegen, ze willen niet worden blootgelegd. Het is het recht van de kunstenaar om te verontrusten, om te ontsnappen aan uitlegkunde, aan verklaarzucht. En zo wordt mij het zwijgen opgelegd, terwijl ik naar verhalen zoek, een wereld vangen wil. Hmm... Real Secret. Mij rest de indruk dat wat zich niet heeft laten zien, het werkelijke geheim is. Maar of het waar is? Het blijft geheim.

​

​

Adri Markus